Polacy są dziś trzecim najbardziej podzielonym narodem Europy – po Węgrach i Bośniakach.
Poziom podziałów w społeczeństwie mierzy się wskaźnikiem polaryzacji, czyli tego, jak duży jest rozrzut poglądów między ludźmi na dany temat. W Polsce w 2022 ten wskaźnik wyniósł 3,83 na skali od 0 do 4. Czwórka oznacza „poważne różnice w opiniach społecznych w odniesieniu do niemal wszystkich istotnych kwestii politycznych”. Niestety wynika z tego, że jesteśmy mocno podzieleni – nie tylko politycy, ale także my, zwykli Polacy.
W 2019 badacze sprawdzili też, co zwolennicy partii rządzącej i partii opozycyjnych czują do siebie nawzajem. Obie strony żywiły do siebie niechęć, ale temperatura uczuć wyborców opozycji do wyborców koalicji rządzącej była ponad dwukrotnie niższa (-14,93) niż w drugą stronę (-6,29). Wyborcy opozycyjni częściej odmawiali swoim oponentom cech ludzkich. Inaczej mówiąc, wśród Polek i Polaków o poglądach liberalnych jest więcej niechęci i pogardy dla osób konserwatywnych niż w drugą stronę.
Czyja to wina?
Celem polityków jest wygrywanie wyborów, a podkręcanie podziałów to najprostszy sposób gromadzenia zwolenników i utrzymywania ich lojalności. Dla jasności: robią to wszyscy od prawa do lewa. Straszenie planami oponentów, obrażanie ich zwolenników, mówienie „my-oni”, diabolizacja rywali są na porządku dziennym. Jeśli myślisz, że „twój” polityk jest inny, to spójrz na jego hasła oczami wyborcy „drugiej strony”. Poczujesz się jak ktoś obcy, inny, osobny. I o to w tym chodzi.
Do budowania podziałów politycy używają dwóch narzędzi: tożsamości i oburzenia. Tożsamość to nasza własna deklaracja, kim się czujemy. Na przykład: „jestem Polakiem”, „jestem katolikiem”, „jestem kibicem Lecha Poznań”. Łatki przypinają nam inni – tożsamości nosimy z dumą. Zawsze je mieliśmy, często po kilka na raz, ale kiedyś nie były one takie ważne. Konserwatystka i liberał żyli zgodnie w jednej rodzinie, katolik potrafił dogadać się z ateistą. Co się zmieniło?
Mniej więcej dekadę temu politycy zaczęli mówić do nas osobiście – przemawiać do naszych tożsamości. „Przedsiębiorczyni, głosuj na mnie, to zapewnię ci niskie podatki”. Albo: „Katoliku, wybierz mnie, to przywrócę ochronę życia nienarodzonych”. Polityka przestała być nudna i urzędnicza, zbliżyła się do ludzkich spraw, stała się bardziej osobista. Ale na tym się nie skończyło: jak politycy zawładnęli naszymi tożsamościami, zaczęli grać na naszych emocjach.
Po co tyle emocji?
Drugą bronią dzisiejszej polityki jest oburzenie. Oburzenie to silne zdenerwowanie, spowodowane niesprawiedliwością lub czyimś nieodpowiednim zachowaniem. Kiedyś oburzenie było zarezerwowane dla spraw dużego kalibru: aktów terroru, wybuchów wojen, wielkich afer. Dziś oburzenie jest na porządku dziennym i dotyczy wszystkiego: decyzji, wypowiedzi, innych ludzi, nawet ich gestów i ubioru. W telewizji oburzają się wszyscy: politycy, eksperci, dziennikarze. Ale nie tylko oni.
Oburzenie rozpanoszyło się wokół nas. Sąsiadka pokrzykuje w sklepie, kierowca gardłuje na skrzyżowaniu, koleżanka szydzi z kolegi w biurze, szwagier nadaje na imieninach dziadka. Psychologowie mówią, że wentylujemy w ten sposób emocje, dajemy upust złości. Politycy nam pokazali, że można, więc każdy czuje, że ma do tego prawo. I mamy, to prawda. Tylko ciągły wylew złości ma swoje konsekwencje: jesteśmy coraz bardziej zmęczeni i znika przestrzeń na rozmowę. A gdyby umieć rozmawiać bez tego oburzenia?
