Polacy i Ukraińcy: jak ułożyć wspólne życie?

173 uczestników, 9 dialogów na 8 kontrowersyjnych tematów związanych z integracją Polaków i Ukraińców – podsumowujemy projekt Fundacji Nowej Wspólnoty i Fundacji im. Roberta Boscha

Kiedy wybuchła wojna w Ukrainie, mieliśmy obawy, że po fali pomocy dla uchodźców przyjdzie zmęczenie, niechęć do Ukraińców i napięcia na tle integracji. Dlatego latem 2022 uruchomiliśmy serię dialogów na temat wspólnego życia Polaków i Ukraińców. Ich celem było określenie „wspólnego gruntu” w kwestiach integracji – rozpoznanie obaw, oczekiwań i rozwiązań, jakie mają w głowach Polacy po tym, jak stali się gospodarzami dla rosnącej społeczności ukraińskiej w Polsce. Partnerem projektu była Fundacja im. Roberta Boscha. 

Chcesz szybko usłyszeć, co ustaliliśmy? Posłuchaj dr Olgi Białobrzeskiej, która kierowała projektem:

Kto i o czym rozmawiał?

W dialogach brali udział szeregowi obywatele – nie było wśród nich ekspertów, naukowców, ani polityków. Uczestnicy reprezentowali różne grupy zawodowe, wiekowe i światopoglądowe. Każdy dialog był poświęcony innemu wyzwaniu integracji polsko-ukraińskiej:

1. Czy wystarczy mieszkań dla wszystkich?
2. Jak poradzą sobie w jednej szkole Polacy i Ukraińcy?
3. Jak uregulować kwestie pomocy socjalnej?
4. Czy Ukraińcy powinni żyć po polsku?
5. Jakie jest nasze zdanie o mieszanych związkach?
6. Po jakiemu mamy ze sobą rozmawiać?
7. Jak rozmawiać o wspólnej historii?
8. Czy Polacy i Ukraińcy są do siebie podobni?

Co wynika z dialogów?  

MIESZKALNICTWO: Obawiamy się, czy władze poradzą sobie z zapewnieniem mieszkań zarówno dla Ukraińców, jak i dla Polaków i czy status uchodźcy nie będzie ważniejszym kryterium przy przyznawaniu lokali niż możliwości finansowe. Uważamy, że jeśli ma nam się dobrze mieszkać w sąsiedztwie, musimy się poznać poprzez oddolne inicjatywy, np, spotkania organizowane przez nasze osiedle albo podstawówkę.

EDUKACJA: Potrzebne jest wsparcie dla szkół – porady i pomysły na radzenie sobie z różnicami kulturowymi i językowymi, a także zadbanie o zdrowie psychiczne wszystkich dzieci. Chcemy, by nauczyciele dostali konkretne narzędzia, by móc poradzić sobie z wyzwaniami integracji.

OPIEKA SPOŁECZNA: Zgadzamy się, że pomoc dla Ukraińców jest ważna i potrzebna, ale mamy w tym zakresie różne osobiste doświadczenia i poglądy. Zależy nam na jednolitych standardach pomocy, które pomogą traktować ludzi równo, niezależnie od ich narodowości.

INTEGRACJA: Boimy się, że ci Ukraińcy, którzy świetnie odnajdują się w polskiej rzeczywistości, będą dla nas konkurencją na rynku pracy. Jednocześnie widzimy, że integracja jest potrzebna – nie chcemy, żeby osoby z Ukrainy tworzyły zamknięte społeczności i odcinały się od ogółu. 

RELACJE ROMANTYCZNE: Chcemy uwolnić się od stereotypów, że Ukrainki jako partnerki są „takie”, a Ukraińcy „śmacy” i poznawać się osobiście. Widzimy, że mieszane pary wzbogacają nie tylko związki, ale także całe społeczeństwo, ponieważ budują przyjaźń i otwartość między narodami. Obawiamy się natomiast wspólnej przeszłości i tego, czy zaszłości historyczne nie będą wyciągane podczas kłótni.

JĘZYK: Zastanawiamy się, jak traktować osoby, które mówią po rosyjsku – potrzebna nam świadomość, że Ukraińcy nie są językowo jednorodną grupą. Obawiamy się problemów językowych w sytuacjach, gdzie skuteczna komunikacja jest niezbędna – w urzędach, szpitalach, bankach. 

WSPÓLNA HISTORIA: Jesteśmy zdania, że w trudnych rozmowach na temat historii musimy słuchać siebie nawzajem i zaakceptować, że możemy różnić się w ocenach. Obawiamy się, czy da się uczyć historii tak, by nie tworzyć podziałów między narodami i czy rozliczanie przeszłości nie przysłoni nam teraźniejszości.

RÓŻNICE KULTUROWE: Boimy się, że w Polakach obudzi się nacjonalizm i nienawiść do innych, w tym do Ukraińców. Ważne jest dla nas, by rozumieć, że obok różnic w języku czy zwyczajach, jesteśmy podobni jako ludzie – chcemy bezpieczeństwa, spokoju dla swojej rodziny, żyć szczęśliwie. 

Dialog stacjonarny w Warszawie

Na zakończenie rocznej serii dialogów online zorganizowaliśmy dodatkowy dialog stacjonarny w Warszawie. 14 osób z całej Polski spotkało się w bibliotece publicznej m. st. Warszawy, by porozmawiać na temat „Polacy i Ukraińcy: jak ułożyć wspólne życie?”.

Wśród uczestników pojawiły się silne emocje – po obu stronach dialogu. Część była pochodną toczącej się wojny i lęku przed tym, że konflikt rozleje się z Ukrainy na Polskę. W wypowiedziach osób niechętnych Ukraińcom wracały rodzinne doświadczenia krzywd z czasów II wojny światowej, a u osób przychylnych Ukraińcom – echa niedawnych przeżyć, związanych z nieprzyjmowaniem uchodźców z Bliskiego Wschodu i wypychaniem ich na Białoruś. 

Polacy są mocno podzieleni w kwestii życia z Ukraińcami w jednym kraju. Część uczestników dialogu opowiadała się za pełną integracją – pomocą socjalną dla uchodźców, otwieraniem się na ich kulturę, styl życia i język. Ale część większość była sceptyczna lub niechętna imigracji – część uczestników oczekiwała, że Ukraińcy w Polsce dostosują się do polskich obyczajów i przyjmą polską kulturę, inni chcieliby, by możliwie szybko wrócili na Ukrainę, jeszcze inni kwestionowali istnienie narodu ukraińskiego.

Polaków dzieli kwestia tego, kto jest uprawniony do pomocy. Uczestnicy przeciwni szybkiej integracji obawiają się, że Ukraińcy otrzymają wsparcie socjalne kosztem Polaków, którzy nie są może tak bardzo potrzebujący, ale nigdy wcześniej nie mogli liczyć na pomoc państwa. Z kolei uczestnicy popierający integrację używają argumentu moralnego, że Polacy „muszą” pomagać – ponieważ im pomagano albo sami nie pomagali wcześniej – co budzi sprzeciw i obawę drugiej strony przed niekontrolowanym otwarciem.

Polacy chcą mieć poprawne relacje z Ukraińcami. Uczestnicy boją się, że nastrojami Polaków steruje dezinformacja i celowo nakręcany hejt w internecie. Większość chce, by Polska skorzystała z wielonarodowości, była wolna od propagandy i niesprawiedliwych procedur. Uczestników połączyła potrzeba jasnych zasad wspólnego życia Polaków i Ukraińców – sprawiedliwej pomocy socjalnej, reguł na rynku pracy i w relacjach społecznych. „Jeśli nie nauczymy się żyć razem, sami sobie zaszkodzimy.”

Czy dialogi wspólnotowe coś zmieniają?

Tak:) Wiedzieliśmy to już wcześniej z obserwacji spotkań i z relacji uczestników. Teraz mamy konkretne dowody w wynikach ewaluacji, która była prowadzona po każdym dialogu: 

• 79% bardziej wierzy, że konstruktywny dialog na temat integracji uchodźców z Ukrainy jest możliwy,
• 94% osób chce wykorzystywać dialog i nowo poznane techniki rozmowy w swoim życiu,
• 64% uczestników czuje, że po dialogu lepiej rozumie osoby o przeciwnych poglądach,
• 55% jest bardziej skłonnych do współpracy z osobami o przeciwnych poglądach.

Na zakończenie projektu przygotowaliśmy raport, w którym znajdziesz dokładne omówienie każdego dialogu i opisy grup uczestników.

Dziękujemy za wsparcie wszystkim partnerom tematycznym, bez których ten projekt by się nie powiódł  – Fundacji Emic, Organizacji Społecznej ORION, Domowi Ukraińskiemu w Przemyślu, Gminnemu Ośrodkowi Kultury Czeremcha i Stowarzyszeniu Zielona Grupa.

Realizacją projektu kierowała dr Olga Białobrzeska, a dialogi i treningi koordynowała Paulina Jeziorek, przy wsparciu Iwony Oskiery i Julii Borówko.

Partnerem tego projektu była Fundacja im. Roberta Boscha